Nacionalni parkovi u Srbiji

Srbija – zemlja na sredokraći severne hemisfere u centralnom delu Balkanskog poluostrva. Između Karpatida i Balkanida, Panonskog basena i Dinarida, u slivovima reka koje otiču u tri mora. Smeštena na carski značajnim drumovima iz doba Rimljana, sa položajem kakav se sa aspekta turizma može samo poželeti.

Zaštita prirode u Srbiji ima dugu tradiciju. Prvi pisani trag o tome se nalazi u Dušanovom zakoniku iz 14. veka. U njemu se definiše mogućnost i zabranjuje prekomerna seča šuma u tadašnjem Srpskom carstvu. Svojim ukupnim vrednostima danas nacionalni parkovi nadilaze granice Srbije i uključeni su u Evropsku federaciju nacionalnih parkova – EUROPARC.

Nacionalni parkovi predstavljaju veliko blago jedne zemlje, a Srbija se može pohvaliti sa nekoliko njih. Bujna flora i raznovrsna fauna osnovne su odlike srpskih nacionalnih parkova. Svojom netaknutom prirodom bacaju u senku urbanizovana područja, komercijalizovan sadržaj i velike gradove koji su turistima manje zanimljivi u odnosu na prirodne lepote.

Antropogene vrednosti, pre svega manastiri koji vekovima odolevaju raznim izazovima, predstavljaju komplementarnu celinu sa prirodnim vrednostima i dopunjuju ih. Zahvaljujući kojima možete saznati mnogo toga o srpskoj istoriji i nekadašnjim vladarskim porodicama.

U narednim redovima navodimo najlepše nacionalne parkove, koji bi trebalo da se nađu i na vašoj listi putovanja po Srbiji.

NP Djerdap – Gvozdena vrata Balkana

Nacionalni park Djerdap je jedinstvena prirodna kreacija smeštena u severoistočnom delu Srbije, na granici sa Rumunijom. Obuhvata deo područja Djerdapske klisure i deo Dunava. Ovo je mesto na kome možete videti prirodu Srbije u njenom najlepšem svetlu. Nacionalni park je osnovan 1974. godine.

Djerdap je nesvakidašnji spoj prirodnih i antropogenih tvorevina. Lepota koja inspiriše i nadahnjuje, poziva na povratak i na novo putovanje. Divljina, koju ljudi vekovima privode svojim potrebama, gospodare nad njom, ali i strahuju od nje. Ovo je prostor sa više od 1100 biljnih vrsta koje uspevaju na različitim staništima. Istraživanje živog sveta Đerdapa započeo je Josif Pančić.

Šume samoniklog jorgovana koje ovde rastu jedinstvene su na Balkanu. Srebrna lipa mirisnim cvetovima u junu ispuni atmosferu. Koprivić asocira na Mediteran, a đerdapski zvončić cveta od leta do kasne jeseni. Mečja leska, pitomi orah, Panačićev maklen, različak, velika sasa, kađun, čine Djerdap najvećim i najraznovrsnijim arboretumom.

Među sisarima ističu se  divokoza, jelen, divlja svinja, vuk, lisica, medved, šakal i ris. U dubokim vodama Dunava žive som, šaran, kečiga, mrena, smuđ, deverika, štuka. Profesionalni ribari i sportski ribolovci dobro poznaju lokacije i vreme lova i lovostaja. Zlatna bućka Djerdapa se već 30 godina organizuje u Tekiji i predstavlja najveće takmičenje te vrste u Evropi.

Nacionalni park Đerdap

Djerdapska klisura – neponovljiva kompozitna dolina. Sačinjena od četiri manje klisure i tri kotline koje su naizmenično raspoređene duž 100 kilometara. Kao na beskrajnoj traci pejzaž se menja u svojoj neponovljivosti.

Prva u nizu je Golubačka klisura. U njoj se nalazi zakonom zaštićen Golubački grad, a nad vodom štrči stena Babakaj za koju se vezuju mnogobrojne legende.

Ljupokovska kotlina, sa naseljem Dobra koje je premešteno na novu lokaciju, jer je staro naselje potopljeno vodom Đerdapskog jezera. U blizini je rezervat Bosman-Sokolovac. Nastavlja se klisura Gospođin vir, sa vodom dubokom 92 m. Ovde su pronađene Domicijanova, Tiberijeva i Klaudijeva tabla. Najveći značaj ima arheološko nalazište Lepenski vir, naselje sa 136 očuvanih kamenih osnova kuća trapezoidnog oblika, sa pravougaonim ognjištima. Ulazi kuća okrenuti su ka Dunavu, a krov su građeni od busenja, sena, lišća i kože.

Nizvodno od Lepenskog vira je Donjomilanovačka kotlina, a Donji Milanovac je turističko središte Đerdapa, a ujedno i sedište NP Đerdap. Uz padine planine Miroč, Dunav skreće na sever. Ovde je uz Dunav bio trasiran rimski vojnički put, o čemu svedoči dobro očuvana Trajanova tabla. Zanimljivo je da se na Miroču nalazi Petrovo selo, davno naseljeno Crnogorcima.

Klisura Kazan je najgorostasniji deo Đerdapske klisure. Tu je rezervat Veliki Štrbac – Mali Štrbac poznat po šumama samoniklog jorgovana. U dubokim virovima Kazana mrestile su se morune i jesetre. Ribari su ih lovili i pravili kavijar (kladovski kavijar). Kompozitna dolina se završava Oršavskom kotlinom i Sipskom klisurom. Ovde je Dunav pregrađen moćnom branom iza koje je nastalo Đerdapsko jezero.

Rumunski naziv za Đerdap je Gvozdena vrata, a posmatrajući sliku sa Velikog kazana potpuno je jasno i zbog čega je nastala ova rumunska metafora.

NP Fruška gora – nekada ostrvo, danas planina

Za Frušku goru bi se moglo reći da predstavlja simbol geografske prošlosti područja na kome se nalazi. Pre 90 miliona godina je bila ostrvo u Panonskom moru. Kada je ostrvo ostalo bez svog mora, dobilo je novu odliku koja ga opisuje i danas – postalo je planina.

Frušku goru sa severne strane prati tok Dunava, a ka jugu se ova planina postepeno gubi u ravničarskom Sremu. Rimljani su je nazivali Mons almus, što znači blagorodna planina. Proglašena je nacionalnim parkom 1960. godine.

Karakteriše je nesvakidašnje bogatstvo flore i faune. Ovde rastu mnoge biljne vrste zaštićene zakonom, a svojom lepotom se ističu orhideje koje imaju status prirodnih retkosti. Najveće stanište srebrnaste lipe je upravo na Fruškoj gori, a na planini ima i mediteranskih vrsta. Ornitologe i ljubitelje prirode privlači oko 220 vrsta ptica. Veličanstven je orao krstaš, čije je jedino mesto gnezdenja u Srbiji – Fruška gora.

Fruška Gora je jedna od omiljenih destinacija za planinarenje, ali i za izlete zbog odlično opremljenih izletišta. Izdvajaju se Zmajevac, Lipovača, Iriški venac, Čortanovci, Brankovac, Osovlje, Andrevlje, Popovica, Stražilovo, Viline vode, Janok, Ciganski logor, Letenka. Svi navedeni lokaliteti su lako pristupačni i dobro posećeni. Najposećeniji lokalitet je Iriški venac, a ukoliko prošetate Stražilovom naići ćete na spomenik voljenom srpskom pesniku Branku Radičeviću.

Dumbovački vodopad je još jedan autentičan ukras Fruške gore, a naći ćete ga na njenoj severnoj strani. Usput ćete primetiti vinovu lozu koja je jedan od zaštitinih znakova ovog nacionalnog parka. Zahvaljujući tome, ovde možete probati neka od najkvalitetnijih vina proizvedenih u Srbiji.

Neponovljiva skupina manastira – Na Fruškoj gori danas postoji 17 aktivnih manastira. Najpoznatiji je manastir Krušedol. U njemu su sahranjeni patrijarh Arsenije III Čarnojević, Arsenije IV Jovanović Šakabenta, pukovnik Atanasije Rašković, vojvoda Stevan Šupljikac, kneginja Ljubica i kralj Milan Obrenović.

U manastiru Novo Hopovo je tri godine boravio književnik, prosvetitelj, ministar prosvete i osnivač Velike škole Dositej Obradović. Uspomenu na ovu znamenitu lučnost čuva izvor kraj manastirskog konaka nazvan Dositejeva česma. Na južnoj strani Fruške gore je manastir Vrdnik poznat kao Vrdnička Ravanica. Tokom minulih vekova negovao je kult Kneza Lazara. Tu su i manastiri Velika i Mala Remeta, Staro Hopovo, Jazak, Grgeteg, Šišatovac, Petkovica, Bešenovo, Kuveždin, Divša, Beočin, Rakovac.

NP Kopaonik – Najpopularnije srpsko skijalište

Prirodne vrednosti Kopaonika su ga 1981. godine učinile nacionalnim parkom. Zaštičen je životinjski i biljni svet, istorijsk spomenici i mnoge prirodne lepote koje su svojstvene ovoj planini. Turisti ga posećuju prvenstveno zbog kvalitetnih ski staza koje važe za najbolje opremljene u Srbiji, mada i leto na Kopaoniku ima svoje čari koje se ogledaju u prelepim znamenitostima i prirodnim lepotama koje dolaze do izražaja tek kada se planina osunča.

Za Kopaonik se kaže da je planina bez krova, jer se na 1700 do 1800 m nadmorske visine nalazi prostrana površ – Ravni Kopaonik. Ovo je najviši i turistički najprivlačniji deo planine sa koga se dižu Pančićev vrh, Karaman i Gobelja. Na najvišem vrhu Kopaonika koji nosi njegovo ime, sahranjen je Josif Pančić.  Sa planinskim grebenima smenjuju se doline reka. Iznad njih se na nekoliko lokacija izdižu ostaci srednjovekovnih tvrđava Zvečan, Ras, Koznik, Maglič i Brvenik.

Tereni za planinarsko osvajanje Kopaonika najprivlačniji su u njegovom zapadnom delu, ka dolinama Ibra i Jošanice. Kopaonik je naš najznačajniji centar zimskih rekreativnih i takmičarskih sportova. Ukupna dužina uređenih skijaških staza je 44 000 m. Kapacitet žičara i ski liftova je 32 000 skijaša na sat.

Ako ste na Kopaoniku obavezno se spustite u Aleksandrovac, između Kopaonika, Goča, Željina i Stolova. Središte vinogradarskog kraja, a ovde je vinovu lozu gajio knez Lazar. Vinogradarska naselja sa autentičnim zgradama i podrumima ovde se nazivaju Poljane. U njima se boravi u vreme radova u vinogradima. Bogato vinogorje najbolje se prezentuje na turističkoj manifestaciji Župska berba.

Kopaonik i njegove banje. Jošanička banja se nalazi u istoimenom naselju, na putu koji se iz doline Ibra odvaja za Kopaonik. Temperatura vode dostiže 83℃. Lukovska banja je smeštena na nadmorskoj visini od čak 700 m, pa zbog toga ima osobine klimatskog lečilišta. Ima 30 izvora lekovite vode temperature od 20-38℃. Kuršumlijska banja je na jugoistočnoj podgorini Kopaonika i ima izvore koji daju vodu temperature do 62℃.

NP Tara – najšumovitije područje Srbije

Nacionalni park Tara se pruža gotovo čitavom površinom planine, koja svakako pripada najlepšim srpskim destinacijama za odmor i relaksaciju. Četinarske šume su zaštitni znak Tare, a ujedno je čine i najšumovitijom planinom Srbije i regiona. Najveće prirodne vrednosti ovog parka osnovanog 1981. godine su šume Pančićeve omorike.

Simbol Tare je Pančićeva omorika, čije je stablo vitko i pravo, a krošnja u vidu izdužene piramide. Na Tari raste 1100 vrsta biljaka od kojih su mnoge vrste retke i endemične. Zaštićeni prirodni rezervati omorike su Zvezda, kanjon Brusnice, klisura Dervente, lokalitet pod Gorušicom, Račanska šljivovica, klisura Rače, Bilo, Ljuti breg i Crvena stena. Na ovim lokalitetima živi i Pančićev skakavac endemska vrsta insekta koja je preživela ledeno doba.

Kanjon Drine sa jezerom Perućac daje posebnu lepotu čitavoj slici, a ujedno su i glavni motiv za posetu planine Tare. Nerazdvojnu celinu sa Tarom čini Drina. Pregrađivanjem reke nastala su veštačka jezera. Umesto brze reke, miruju duboke jezerske vode u kojima se kao u ogledalima odslikava priobalni prostor.

Perućačko jezero je jedno od najvećih jezera u našoj zemlji. Posebno je interesantno jezero Zaovine na Tari, čiji se basen puni vodom iz jezera Perućac. Ukoliko ste u ovom kraju morate obići reku Vrelo (pritoka Drine). Poznata je kao „reka Godina“, zbog svoje simbolične dužine od 365 m. U podnožju Tare nalazi se manastir Rača, zadužbina kralja Dragutina. Ovaj manastir je središte kulturne manifestacije Dani Rače ukraj Drine.

Ukoliko odlučite da nastavite svoje putovanje dalje, nizvodno Drinom, naići ćete na Zvorničko jezero. Nedaleko od Zvorničkog jezera, pod ograncima Sokolskih planina izgrađen je manastir posvećen Nikolaju Velimiroviću. Na ovom putovanju ne propustite obilazak kanjona reke Trešnjice gde se i danas gnezde beloglavi supovi.

NP Šar planina – faunistički biser Srbije

Šar planina predstavlja južni obod Srbije koji se prostire dužinom od 85 kilometara na granici sa Makedonijom. Nije sasvim sigurno kako je Šar planina dobila ime, ali pretpostavke su usmerene ka njenim šarenim pejzažima za koje se veruje da su kumovali imenu planine i nacionalnog parka. Nacionalni park je proglašen 1985. godine.

Ovde je evidentirano više od 300 endema. Šafran, čuvarkuća, karanfil, hajdučica, gorska ruža, borovi molika i munika i druge biljke, prava su retkost. Bogatstvo faune čine ris, kuna, orao bradan, suri orao i sivi soko. Među ledničkim jezerima Šar planine izdvajaju se: Livadičko, Veliko jažinačko, Malo jažinačko, Mali virovi, Golemo, Gornjošiljsko, Malo, Mekuš bor, Karanikolica, Šutmansko i Đinivodno. Prve podatke o ledničkim jezerima Šar planine objavio je Cvijićev učenik Rista Nikolić još 1912. godine.

Livadičko jezero poznato i pod nazivom Štrbačko nalazi se nedaleko od vrha Ljuboten. Najlakši prilaz mu je iz sela Štrpce i zimsko-sportskog centra Brezovica. Treba ga posetiti za Ilindan, kada se ovde održava narodni sabor.

Brezovica – sinonim zimskog turizma – svrstava se među najpoznatije centre alpskog skijanja u Srbiji. Ovaj centar je udaljen 9 km od istoimenog mesta u opštini Štrpce. Klimatski uslovi, dužina trajanja snežnog pokrivača, kao i dužina staza, pogodni nagib i visinske razlike pojedinih staza privlače veliki broj skijaša. Skijališta se nalaze na nadmorskoj visini od 2500 m i obuhvataju 11 žičara kapaciteta 10.000 skijaša na sat. Funkcionišu tri velike staze: Livada, Lavlja vrata, i Crvena Karpa.

Stara planina – od parka prirode do nacionalnog parka

U istočnoj Srbiji, na granici sa Bugarskom svojom visinom dominira Stara planina. Na geografskim kartama uvek je jasno predstavljena i zapaža se po luku koji se pruža od Zaječara do Dimitrovgrada. Pripada opštinama Zaječar, Knjaževac, Pirot i Dimitrovgrad i u svim delovima je turistički interesantna.

Revizijom studije zaštite ocenjeno je da područje Stare planine ispunjava sve neophodne uslove za zaštitu kao Nacionalni park „Stara planina”.  U okviru zaštićenog područja izdvojene su posebne prostorne celine sa različitim stepenima zaštite u skladu sa prirodnim i stvorenim vrednostima.

Planina, na prvi pogled uvek ista, zapravo je uvek drugačija. Bela i teško prohodna za vreme dugih zima, zelena u proleće uz žubor potok. Tokom leta mirisna od poljskog cveća i lekovitog bilja, a u jesen bogata plodovima.

Interesantno je da je Stara planina najuža i najniža kod Zaječara, a najšira i najviša kod Pirota. Na izduženom planinskom bilu ističe se njen najviši vrh Midžor. Midžor je gorostasan planinski vrh koji je dubokim rečnim dolinama odvojen od ostalih delova planine. Od hotela pod Babinim zubom do Midžora se stiže za 4h hoda.

Pored Midžora, na Staroj planini su vrhovi: Dupljak, Golemi kamik, Vražja glava, Dobro jutro i Srebrna. Planovima o razvoju turizma na Staroj planini posebno su naglašeni lokaliteti Babin zub, Konjarnik i Jabučko ravnište.

Na najvišem delu Stare planine postoji veći broj izvora, od kojih se neki odlikuju niskom temperaturom vode tokom čitave godine. Na vrelu u Vojvodinoj dupki, izbija voda temperature 7℃. Vodopadi i slapovi imaju veliku vrednost za Staru planinu. Neki od njih su Piljski skok, Čunguljski, Prskalo, Jelenski skok, Tupavica i Arbinje.

Pored visokih vrhova, Stara planina je poznata i po uvalama i jednom kraškom polju. Uvale su  Ponor i Vrtibog, a kraško polje je Odorovsko. Uslovi na Staroj planini pogoduju razvoju stočarstva, zato ne propustite da obiđete selo Dojkinci. Nekada poznato po proizvodnji kačkavalja koji se izvozio u SAD, Kanadu i Egipat. Nažalost, sela Stare planine se populaciono prazne.

Nacionalni park Kučaj-Beljanica

Područje Kučaj-Beljanica čine dve planinske celine: na severu je planinski blok Beljanice, a na jugu preko doline Resave nadovezuje se prostrana Kučajska površ. Ovaj nacionalni park obuhvata prostor u istočnoj Srbiji ograničen sa severa Žagubičkom kotlinom, dok južnu granicu čini planina Rtanj.

Zaštićeno područje pripada opštinama Despotovac, Žagubica, Bor i Boljevac. Veliko bogatstvo ornitofaune, prisustvo retkih i ugroženih biljnih i životinjskih vrsta omogućava Beljanici i Kučajskim planinama I stepen zaštite.

Nacionalni park nudi mnogo prirodnih i antropogenih vrednosti interesantnih za posetioce, a mi vam predstavljamo neke od njih. Manastir Manasija, zadužbina despota Stefana Lazarevića, poznat i kao Resava, zbog prepisivačke škole koja je tu postojala. Živopis iz Manasije se ubraja u najlepša ostvarenja u Srbiji. Ovde se održava manifestacija Dani srpskog preobraženja.

Za ljubitelje prirode podzemnog sveta, mraka i tišine tu je Resavska pećina. Uzvodnije od Manasije nalazi se deo reke Resave koja teče podnožjem Beljanice. Na Resavi se nalazi vodopad Lisina, nastao preko velikih naslaga bigra, visok 20 m.

Lepotom se ističe reka Mlava koja teče kroz duboku Gornjačku klisuru u kojoj gradi sedam uklještenih meandara. Od Krepoljina se lako stiže do veličanstvenog, tirkiznog Krupajskog vrela. U Gornjačkoj klisuri Mlave smešten je i manastir Gornjak, koji je dobio ime po vetru koji duva klisurom. Pored puta za Petrovac na Mlavi, iz nekoliko bušotina izbija lekovita termomineralna voda. Ovde je izgrađen banjski kompleks Ždrelo.

Veću turističku vrednost od Mlave ima zlatonosna reka Pek. U šljunkovitom i peskovitom materijalu koji reka nosi ima čestica samorodnog zlata. Tradicija ispiranja zlata danas se demonstrira posetiocima.

Bor – grad pored vulkanskih kupa. Bor je grad rudara i ubraja se u mlađa naselja, smešten u dolini Borske reke, pritoke Velikog Timoka. Muzej metalurgije u Boru jedini je te vrste kod nas. U blizini Bora nalazi se Brestovačka banja. Za nju se kaže da je banja dve dinastije, jer su u njoj rado boravili Obrenovići i Karađorđevići.

Nedaleko od Brestovačke banje je Borsko jezero i dečje odmaralište Savača. Crni vrh kod Bora je privlačan planinarima, ali i drugim ljubiteljima prirode. Pažnju speleologa i turista privlači dolina Lazareve reke. Lazarev kanjon se mestimično sužava na samo 4 m.

Okolina Brestovačke banje predstavljena je većim brojem nekadašnjih vulkanskih kupa. Najpoznatija je Tilva njagra koja se nalazi između Bora i Brestovačke banje, a uspon na nju traje oko 1h.

Ukoliko prolazite kroz Srbiju, ne propustite da posetite neki od njenih nacionalnih parkova koji će vam mnogo toga “ispričati” o ovoj zemlji. Uživajte u prirodnim lepotama svojstvenim samo srpskim planinama. Ponesite sa sobom iz Srbije najlepše utiske i uspomene nastale u nekom od navedenih nacionanih parkova.